Ιστορία

Η Μονή Βατοπαιδίου σύμφωνα με την παράδοση ιδρύθηκε από τον Μεγα Κωνσταντίνο. Εκεί που βρίσκεται τώρα το παρεκκλήσιο της Αγίας Ζώνης ο άγιος Κωνσταντίνος είχε ανεγείρει έναν ναό προς τιμή της Υπεραγίας Θεοτόκου. Μετέπειτα κτίτορες της Μονής είναι ο αυτοκράτορας Μέγας Θεοδόσιος με τους υιούς του Αρκάδιο και Ονώριο. Ο Μέγας Θεοδόσιος έκτισε, στον χώρο που βρισκόμαστε τώρα, έναν μεγαλοπρεπή ναό σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς την Θεοτόκο, η οποία διέσωσε τον υιό του Αρκάδιο από θαλάσσιο πνιγμό και τον μετέφερε στα παράλια της Μονής κάτω από μία βάτο. Για τον λόγο αυτό η Μονή ονομάσθηκε «Βατοπαίδιον», από τα δύο συνθετικά «βάτος» και «παιδίον».

Άραβες πειρατές στις αρχές του 10ου αιώνα λεηλάτησαν και κατέστρεψαν την Μονή, ενώ στο τέλος του 10ου αιώνα τρεις πλούσιοι άρχοντες από την Αδριανούπολη, Αθανάσιος, Νικόλαος και Αντώνιος, που ήθελαν να μονάσουν στο Άγιον Όρος κατόπιν προτροπής του αγίου Αθανασίου του Αθωνίτου –που τότε έκτιζε την Μεγίστη Λαύρα– έρχονται και ανακαινίζουν την ερειπωμένη Μονή του Βατοπαιδίου και την οργανώνουν σε μεγάλο κοινόβιο.

Στην μακραίωνη πορεία της αναδείχθηκε ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα της Ορθοδοξίας βιώνοντας τον ησυχασμό, αναδεικνύοντας πλήθος αγίων και παράλληλα επιτελώντας πλούσιο ιεραποστολικό έργο εντός και εκτός του ελλαδικού χώρου.

Η συμβολή της Μονής στο Γένος κατά την υπερχιλιετή ιστορία της υπήρξε ανεκτίμητη. Κατά την Τουρκοκρατία η Μονή ίδρυσε το 1749 την Αθωνιάδα Ακαδημία, που ως γνωστόν υπήρξε το σημαντικότερο εκπαιδευτικό ίδρυμα για το υπόδουλο Γένος και από την οποία προήλθαν μεγάλες προσωπικότητες, όπως ο ισαπόστολος άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Ρήγας Φερραίος και πολλοί διδάσκαλοι του Γένους.

Η Μονή στήριξε με μεγάλα οικονομικά ποσά την Επανάσταση του 1821. Πρώτος ο βατοπαιδινός μητροπολίτης Ειρηνουπόλεως και Βατοπαιδίου Γρηγόριος ευλόγησε την σημαία της Επαναστάσεως του Υψηλάντη στις παραδουνάβιες ηγεμονίες και πρόσφερε υπέρ της Επαναστάσεως μισό εκατομμύριο γρόσια. Επίσης η Μονή συνέβαλε στην επανίδρυση της Μεγάλης του Γένους Σχολής, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης, ενώ ανέλαβε την ανέγερση στην Κωνσταντινούπολη της Σχολής των Γλωσσών και ενίσχυσε οικονομικά τα περισσότερα Εκπαιδευτήρια του Ελληνικού κράτους.

Το 1912 έσωσε από την σφαγή τους κατοίκους των Βρασνών και του Σταυρού Χαλκιδικής πληρώνοντας το υπέρογκο ποσό των φόρων που αδυνατούσαν να καταβάλλουν στους Τούρκους. Το 1917 μετά την καταστροφική πυρκαγιά στην Θεσσαλονίκη ενίσχυσε οικονομικά τους πυρόπληκτους με μεγάλο χρηματικό ποσό. Μετά την Μικρασιατική καταστροφή το 1922 και την ανταλλαγή των πληθυσμών η Μονή παρεχώρησε αρχικά 62.000 και στην συνέχεια άλλα 38.000 στρέμματα για την εγκατάσταση των προσφύγων στις περιοχές της Θάσου και της Χαλκιδικής (Ουρανούπολη, Νέα Τρίγλια, Νέα Ρόδα, ολόκληρο το νησί της Αμμουλιανής, Μουδανιά, Βατοπέδι και Άγιο Μάμα).

Εξαιτίας της μεγάλης λειψανδρίας που σημειώθηκε στο Άγιον Όρος μετά την δεκαετία του 1950 η Μονή περιήλθε σε μεγάλη παρακμή, υλική και πνευματική. Το 1990 με απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Ιεράς Κοινότητας του Αγίου Όρους μετατρέπεται από ιδιόρρυθμη σε κοινοβιακή. Εγκαθίσταται η συνοδία του Γέροντος Ιωσήφ από την Νέα Σκήτη με 22 πατέρες και ενθρονίζεται πρώτος Ηγούμενος ο ιερομόναχος Εφραίμ.

Η νέα Αδελφότητα έθεσε ως πρώτιστο μέλημά της την πνευματική αποκατάσταση της Μονής, ενώ ιεράρχησε κατά προτεραιτότητα τις αναστηλώσεις, την συντήρηση και διαφύλαξη των μοναδικών αυτοκρατορικών και άλλων κειμηλίων, την επαναφορά της στην ιστορική της θέση. Η Μονή σήμερα αριθμεί 120 μοναχούς από διάφορες χώρες.

Η Μονή Βατοπαιδίου είναι ένα τεράστιο κτιριακό συγκρότημα με δομημένη επιφάνεια 35.000 τετραγωνικά μέτρα, ενώ οι Σκήτες και τα Κελλιά που υπάγονται σε αυτήν έχουν δομημένη επιφάνεια πέραν των 50.000 τετρ. μέτρων. Από το 1990 ως σήμερα έχει αναστηλωθεί περίπου το 1/3 της Μονής και δαπανήθηκαν 45 εκατομμύρια ευρώ. Επισης χρειάζεται να αναστηλωθούν η Σκήτη του Αγίου Ανδρέα (Σεράϊ) στις Καρυές, η Σκήτη του Αγίου Δημητρίου, η Παλαιά Αθωνιάδα Σχολή και πολλά Κελιά που ανήκουν στην Μονή με συνολική δομημένη επιφάνεια πέραν των 50.000 τετραγωνικών μέτρων. Αν ληφθεί υπόψη ότι οι ετήσιες επιχορηγήσεις του Κράτους από ευρωπαϊκά κονδύλια καλύπτουν ένα ελάχιστο μέρος, δίχως την ουσιαστική οικονομική συμβολή από την πλευρά της Μονής, οι αναστηλώσεις είναι αδύνατον να ολοκληρωθούν.

Στην Μονή διαφυλάσσονται 3.500 εικόνες, 2.200 χειρόγραφα, 350.000 έγγραφα, 40.000 παλαίτυπα, πλήθος έργων τέχνης της χρυσοκεντητικής και της αργυροχρυσοχοΐας, κειμήλια ανεκτίμητης πολιτιστικής και ιστορικής αξίας, τα οποία για πολλές δεκαετίες ήταν παραμελημένα και υποκείμενα στην φθορά και την καταστροφή. Έχουν κατασκευασθεί δύο νέα Σκευοφυλάκεια για την έκθεση και διαφύ­λαξη των κειμηλίων. Έχει γίνει ήδη η συντήρηση των τοιχογραφιών του Μανουήλ Πανσελήνου (1312 μ.Χ.) στο Καθολικό, εκατοντάδων φορητών εικόνων, χειρογράφων και πολλών λατρευτικών αντικειμένων.